Qlier Reynhold Moritseviç
(1875-1956)
– rus bəstəkarı, dirijor. Azərbaycan (1934) və
SSRİ (1938) xalq artisti. Azərbaycan musiqi folkloru və
“Aşıq Qərib” dastanı əsasında “Şahsənəm”
operasını yazmışdır (libretto müəllifi
Cəfər Cabbarlı; ilk tamaşası 1927, 2-ci redaksiyası
1934). 1920-30-cu illərdə Qurban Pirimov Cabbar Qaryağdı
oğlu ilə birlikdə Reynqold Qliyerə «Şahsənəm»
operası üzərində iş prosesində yaxından
kömək etmiş, Azərbaycan xalq mahnı və
təsniflərindən bəzi nümunələri bəstəkara
öyrətmiş, onların nota salınmasında iştirak
etmiş, eyni zamanda, Azərbaycan musiqisinin zəngin xəzinəsi
haqqında məlumatları bəstəkara çatdırmışlar.
R.M.Qlier “Şah Sənəm” operasının necə
bəstələndiyi haqqında məqaləsində
bununla bağlı olaraq yazır: ”Xalq şeriyyətinin
tükənməz mənbəyini və zəngin xəzinəsinin
qapısını qarşımda taybatay açan mənim
müəllimlərim: qocaman xalq müğənnisi Cabbar
Qaryağdı oğlu ilə tarçı Qurban Primov
olmuşlar”. ”Şah Sənəm” operasının musiqi
mətnində R.M.Qlier 28 xalq melodiyasından istifadə
etmişdir. Onların arasında görkəmli opera müğənnisi
Şövkət Məmmədovanın iki türk xalq
mahnısını, operanın libretto müəllifi,
böyük dramaturq Cəfər Cabbarlının – iki
türk xalq mahnısını, həmçinin konservatoriyanın
professoru B.Karaqiçevin bir azərbaycan xalq mahnısını
bəstəkara verdiyi məlumdur. Digər xalq mahnı,
instrumental rəng və rəqs melodiyalarını Cabbar
Qaryağdı oğlu və Qurban Primov tərəfindən
ifa edilmişdir. Onlardan “Naxçıvanda”, “Qadan alım
ay alagöz”, “Bəli, bəli can”, “Onu demə zalım
yar” xalq mahnıları və təsniflərlə yanaşı,
“Hüseyni” rənginin, “Qarabağ şikəstəsi”
instrumental melodiyasının, “Çahargah” muğamının
melodiyasının, “Arazbarı” zərbi-muğamının
mövzusunun, “Ənzəli” Azərbaycan xalq rəqsinin,
“Dərin bahar” fars xalq mahnısının, asıqların
yarışmasının əsasını təşkil
edən “Kərəmi” havası qeyd olunmalıdır.
R.M.Qlier “Şahsənəm” operasının yaranma tarixinə
həsr olunmuş məqaləsində Azərb. musiqisinə
dair bir sıra diqqətəlayiq fikirlər söyləmiş,
muğamların əsas xüsusiyyətlərini belə
səciyyələndirmişdi: “Azərbaycan muğamları
xalq dastanının əzəmətini, vüsətini
ifadə edərək, cilalanmış, püxtələşmiş
forması və müdrik bitkinliyi ilə bizi heyran qoyur”.