Səfiəddin Urməvi
(Səfiəddin Əbdülmömin ibn Yusif ibn Faxir əl-Urməvi; 1230, Urmiya - 28.01.1294, Bağdad)

- Azərb. musiqişünası, musiqi ifaçısı, bəstəkar, şair, xəttat. S.Urməvi ud alətində mahir ifaçı olmuş, nüzhə və muğni musiqi alətlərini ixtira etmişdir. S.Urməvinin zəngin yaradıcılığı, onun elmi ixtiraları Azərb. musiqişünaslığının əsasını qoymuş, onun qiymətli irsini təşkil etmişdir. S.Urməvinin elmi irsi, eyni zamanda, Orta və Yaxın Şərq musiqi nəzəriyyəsinin və mədəniyyətinin inkişafında mühüm mərhələ təşkil edir.

O, musiqişünaslıq və ədəbiyyatşünaslığa aid qiymətli risalələrin müəllifidir. “Kitabül-ədvar” (“Dövrlər və ya dairələr haqqında kitab”) və “Risaleyi Şərəfiyyə” əsərləri musiqi nəzəriyyəsinə aid fundamental risalələrdir. Yaxın və Orta Şərq musiqisində “sistemçilik” adı ilə məşhur məktəbin banisi olan S.Urməvinin yaradıcılığının Şərq musiqi nəzəriyyəsi sahəsində ən böyük nailiyyəti Azərb., eləcə də bütün yaxın və Orta Şərq musiqisinin əsasını təşkil edən səs kompleksləri sistemini qaydaya salmasıdır. Bu sistemə əsaslanaraq, S.Urməvi mükəmməl cədvəl (tabulatura) yaradaraq, 12 məqam dairə və 6 avazın səs qatarını vermişdir.

S.Urməvi “Kitabül-ədvar”da özünün icad etdiyi “əbcəd not sistemi” ilə XIII əsrin 4 musiqi parçasını yazıb saxlaya bilmişdir. Əsərlərində bir çox nəzəri və estetik problemləri araşdırmışdır. “Kitabül ədvar” pisaləsinin əlyazma nüsxələri dünyanın bir sıra mötəbər kitabxanalarında saxlanılır. AMEA Mİİ-nun kitabxanasında bu əsərin İstanbulun Nuri-Osmaniyyə kitabxanasından 1940 illərdə Ü.Hacıbəyovun təşəbbüsü ilə gətirilmiş fotosurəti vardır.

S.Urməvinin “Kitabül-ədvar” və “Şərəfiyyə risaləsi” “Muğam-İrs” layihəsi çərçivəsində Azərbaycan Mədəniyyətinin Dostları Fondu və AMEA-nın M.Füzuli ad. Əlyazmalar İnstitutu ilə birgə azərb. dilinə tərcümə olunaraq, çap edilmişdir (2006).