Şuşinski Seyid

(Mir Mövsüm ağa Seyid İbrahim oğlunun təxəllüsü; 1889, Şuşa yaxınlığında Horadiz kəndi - 1965)

 

– xanəndə, musiqi xadimi, pedaqoq. Azərb. xalq artisti (1956), əməkdar müəllim (1961). Qarabağ xanəndəlik məktəbinin ən böyük simalarından biri. Azərb. milli musiqi mədəniyyətinin inkişafında çox mühüm rol oynamışdır. İlk təhsilini mədrəsədə almış, dini mərasimlərdə və xalq şənliklərində çıxış etmişdir. Seyidin peşəkar bir xanəndə kimi tanınmasında Azərb. xanəndəlik sənətinin beşiyi olan Şuşa mühitinin həlledici rolu olmuşdur. Mir Möhsün Nəvvabdan klassik muğamların və xalq musiqisinin dərin sirlərini əxz etmişdir. Onun xanəndə kimi yetişməsində Cabbar Qaryağdı oğlunun böyük təsiri olmuşdur. Seyid yüksək diapazonlu səsi və muğamları düzqün və səlis oxumaq qabiliyyəti ilə dinləyiciləri və məşhur xanəndələri belə heyran qoymuşdu.

1911-1919 illərdə Seyid Şuşinski Tiflisdə fəaliyyət göstərmiş, xanəndəlik sənətini daha da təkmilləşdirmiş, onun bədii zövqü və səhnə ustalığı formalaşmışdı. Məşhur xanəndə Əbülhəsən xan İqbal Sontanla tanışlığı da onun ifaçılıq üslubunda əhəmiyyətli iz buraxmışdır. Bu illərdə o, Azərb. bəstəkarlarının muğam operalarında çaxış etmişdir. 1913-1914 illərdə Seyid Şuşinski «Ekstrafon» səhmdar cəmiyyəti tərəfindən iki dəfə Kiyev şəhərinə dəvət edilərək səsi vala yazılmışdır. Onun oxuduğu «Çahargah», «Nəva», «Bayatı-İsfahan», «Humayun», «Rast», «Mahur», «Zabul», «Şahnaz», «Mirzə-Hüseyn segahı» muğamları, «Mani», «Arazbarı», «Mənsuriyyə» zərbi muğamları musiqi xəzinəmizdə bənzərsiz sənət əsərləri kimi özünəməxsus yer almışdır.

Xanəndənin oxuduğu «Cahargah» muğamı öz ifaçılıq təfsiri ilə fərqlənmişdir. S.Şuşinski «Çahargah» muğam dəstgahını yüksək zirvədən – zil şöbə olan «Mənsuriyyə»dən başlayırdı ki, bu da muğama döyüş ruhu aşılayırdı. S.Şuşinskinin yaradıcılığının sonrakı dövrü Bakı ilə bağlı olmuşdur. Bu dövrdə onun müəllimlik fəalliyəti genişlənir. 1926 ildə Üzeyir Hacıbəyovun təşəbbüsü ilə ADK-da, sonra isə ADMM-də muğam sinfində müəllimlik etməyə başlayır. O, bir sıra görkəmli xanəndələrin müəllimi olmuşdur. Seyid Şuşinski bəstəkarlara da çox kömək edərək, muğam sahəsindəki bilikləri ilə bölüşmüşdür. Xüsusilə simfonik muğam janrında əsərlərini («Şur», «Kürd-ovşarı») yaradarkən Fikrət Əmirov Seyid Şuşinskinin sənətindən bəhrələnmişdir. Seyid Şuşinski daim yeniliyə can atır, öz yaradıcılığını yeni keyfiyyətlərlə zənginləşdirməyə çalışırdı. O, bir çox muğamlara yeni guşələr əlavə etmiş, bir çox muğamları birləşdirib oxumuşdu. Bunlardan «Rast-Humayun», «Qatar-Bayatı», «Şur-Şahnaz» dəstgahları diqqətəlayiqdir.